Tarixə şahidlik edən Diyarbəkir

Türkiyə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə dünyanın ən əhatəli mədəniyyət və incəsənət layihələrindən biri olan Türkiyə Mədəniyyət Yolu Festivalı (Türkiyə Kültür Yolu) davam edir. Festivalların keçirilməsində əsas məqsəd Türkiyənin mədəni dəyərlərini memarlıq, tarix, mədəniyyət və incəsənətini insanlara tanıtmaqdır. Bu festivallara bir sıra ölkələrdən, o cümlədən Türkdilli dövlətlərdən jurnalistlər, video-blogerlər, nüfuzlu media agentliklərin nümayəndələri də qatılıb.

2023-ci ildə bu festivalın 11 fərqli şəhərdə təşkil edilməsi nəzərdə tutulub ki, artıq müxtəlif aylarda Kapadokya Balon, Sümela, Palandöken, Troya, Qastroantep, Başkent, Konya, Beyoğluda keçirilib. Oktyabrın 14-22-də isə Diyarbəkirdə Sur Mədəniyyət Yolu Festivalı keçirilib. Daha sonra isə İzmir və dekabrda isə Antalyada bu festivalların keçirilməsi nəzərdə tutulub.

Onu da qeyd edək ki, 2021-ci ilin oktyabr ayında İstanbul Beyoğlu Mədəniyyət Yolu Festivalı ilə başlayan Türkiyə Mədəniyyət Yolu Festivalları, 2022-ci ildə Ankara Başkent, Çanakkale Troya, Diyarbəkir və Konya Mistik Musiqi Festivalı, Nevşehir Kapadokya daxil olmaqla 5 fərqli şəhərdə təşkil edilib.

Türkiyənin ən uzun sürən festivalları arasında yer alan Türkiyə Kültür Yolu Festivallarının ən əhəmiyyətli dayanacaqlarından biri olan Diyarbakir 9 gün qapılarını minlərlə turist və yerli vətəndaşlarının üzünə açdı.
Hər bir küncündə bir tarix yatan Diyarbəkirin əzəməti, şəhərin gözəlliyi, qədimliyi ilə müasirliyinin sintezi, əhalisinin mehribanlığı, qonaqpərvərliyi hamını heyran etdi.

Sirlərlə zəngin tarixi məkan

Diyarbəkir şəhəri müxtəlif dövrlərdə fərqli adlarla anılıb. E.ə. 200 tarixində Assuriya hökmdarı Adadnirariyə aid qılınc qınında şəhərin adı “Amid” və ya “Amidi” olaraq qeyd edilib. Roma və Bizans qaynaqlarında şəhərin adı “Amid, O’mid, Emit, Amide” olaraq qeyd edilib. XI əsrdə bura gələn türkmənlər şəhərin inşasında istifadə olunan qara rəngli daşlara görə şəhəri “Qara Amid” adlandırıb. Daha sonra bura gələn ərəb mənşəli Bəkr qəbiləsi səbəbilə uzun müddət Diyar-ü Bəkr olaraq anılıb. 1867-ci ildə keçirilən inzibati islahat nəticəsində Diyarbəkir adıyla vilayətə çevrilib.

Mesopotamiya və Anadolu mədəniyyətlərinin vəhdətində yerləşən Diyarbəkirin tarixi çox qədim dönəmlərə gedib çıxır. İlk insanların burda məskən salmağı Paleolit və Mezolit dövrünə təsadüf edir. Şəhərin mərkəzi hissəsində e.ə. 3000 tarixində xet və hurri-mitanni hakimiyyəti mövcud olub. E.ə. 1260 tarixinə qədər davam edən hurri-mitanni hakimiyyətindən sonra Diyarbəkir ardıcıl olaraq Assuriya, Arami, Urartu, Skif, Midiya, Əhəməni, Makedoniya, Selevki, Parfiya, Erməni, Roma, Sasani, Bizans, Əməvi, Abbasi, Həmdani, Səlcuqlu, Artuqlu, Əyyubi, Monqol, Ağqoyunlu, Səfəvi və Osmanlı idarəçiliyində qaldı.

Assuriya dönəmində şəhər mərkəzi olan Diyarbəkir uğrunda eramızın ilk əsrlərindən başlayaraq mübarizə güclənib. Romalıların hakimiyyətinə keçən şəhər Roma imperiyasının dağılmasından sonra Bizans idarəsinə keçib. Xəlifə Ömər dönəmində İslam ordusu Diyarbəkir və ətrafını fəth etdi. Xalid ibn Vəlid Diyarbəkirə daxil olan ilk İslam komandanıdır. Beləliklə, bir əyalət olaraq İslam dövlətinə tabe edildi.

Daha sonrakı illərdə Həmdanilər hakim olsalar da, 990-1096 tarixlərində bölgəni Mərvanilər idarə edirdi. Alp Arslan 1071 Malazgird döyüşündən bir il öncə Diyarbəkirə gəldi və Mərvaniləri özünə tabe etdi. Səlcuqlu Məlikşahın vəfatından sonra Diyarbəkirdə hakimiyyəti Suriya səlcuqlularının əlinə keçdi.

1259-cu ildə şəhər Hülakilərin əlinə keçsə də, qısa müddət sonra Artuq bəyliyinə verildi. 1401-ci ildə Ağqoyunlu dövlətinin paytaxtı oldu və təqribən 100 il sonra Səfəvilər tərəfindən ələ keçirildi. Artuq və Səfəvi hakimiyyətində bölgəyə güclü türkmən axınları olub.
1507-1515 tarixlərində Anadou bəylikləri, Məmlük və Səfəvilər arasında mübarizə meydanına çevrildi. 15 sentyabr 1515 tarixində Yavuz Sultan Səlim tərəfindən Diyarbəkir və bütün Cənub-şərqi Anadolu bölgəsi ələ keçirildi.

Diyarbəkir Osmanlılar dönəmində önəmli əyalətlərdən biri olmuş, şərq səfərlərinə hazırlaşan ordunun qışlaq bölgəsi olub. Osmanlı imperiyasının son dönəmlərində, xüsusilə də I Dünya Müharibəsi illərində xəstəlik, yanğın və epidemiya səbəbilə ağır itkilər verən Diyarbəkir, Cümhuriyyət dönəmində yenidən inşa olundu. 1950-ci illərdən sonra şəhər yenidən bərpa olunub, yollar, xəstəxanalar, məktəblər və müasir binalar inşa edilib.

Festivalın növbəti dayancağı

Diyarbəkir Sur Mədəniyyət Yolu festivalı 9-uncudur. Festivalda Türkiyənin ölkəmizdəki səfirliyi və Türkiyə Mədəniyyət Nazirliyinin dəvəti ilə Azərbaycandan media nümayəndələrinin də qatılması bölgənin tarixi və mədəniyyətini əks etdirən bir sıra sərgilər, tarixi məkanlar, muzeylər, habelə bu şəhərin geyim mədəniyyəti, mətbəxi və s. ilə yaxından tanışlıq fürsəti yaratdı. Yer aldığımız qrupda Özbəkistan, Türkmənistan və Qırğızıstandan da media mənsubları vardı.

Səfər boyunca bizi müşayət edən tur rəhbəri Ramazan Çeliktürkün peşəkarlığı, təcrübəsi festival iştirakçılarına şəhərin tarixi yerləri ilə bağlı geniş məlumat əldə etməsinə geniş imkan yaratdı.

Tarixi Diyarbakır evləri, Diyarbəkir Arxeologiya muzeyi, Cahit Sıtkı Tarancı muzeyi, Assur Pravoslav Kilsəsinə aid Müqəddəs Məryəm kilsəsi, Həsən Paşa karvansarası, Süleyman peyğəmbərin məscidi, Məhəmməd peyğəmbərin 27 səhabəsinin türbələri, Nəbi Məscidi, Şeyx Məttar Məscidi və onun dördayaqlı minarəsi, Diyarbəkir Ulu Cami Məscidi və Diyarbəkir qalası, həmçinin çoxsaylı karvansaralar, mədrəsələr, çeşmələr və müxtəlif tarixi abidələr şəhərin qədimliyinin bariz nümunəsidir.

Çin səddi ilə müqayisə olunan Diyarbəkir qalası

İlk dayandığımız yer Diyarbəkir qalası (Diyarbakır İçkale) oldu. Diyarbəki qalası “daxili qala” və “xarici qala” adlandırılan iki hissədən ibarətdir.

Qalanın əsas qapıları Dağ qapısı, Urfa qapısı, Mardin qapısı və Yeni qapıdır. Eramızın dördüncü əsrinin ortalarında imperator II Konstansi tərəfindən inşa edilmiş qalanın divarları köhnə Roma şəhəri Amidadan gətirilib. Bu divarlar Böyük Çin səddindən sonra dünyanın ən geniş və ən uzun müdafiə divarlarıdır. Türkiyənin Cənub-Şərqi Anadolu bölgəsində yerləşən Diyarbəkır müasir üzü ilə yanaşı tarixə şahidlik edən şəhər divarları ilə məşhur bir şəhərdir.

Eradan əvvəl 3 və 4-cü min illər arasında inşa edildiyi və dünyanın ən qədim mədəniyyətlərinə şahidlik edən Diyarbəkir divarları dünyanın ən möhkəm divarları arasındadır. Diyarbəkir şəhər divarlarının ətrafı təqribən 5200 metrdir. Müdafiə üçün tikilən qala və istehkam divarlarının hündürlüyü möhtəşəm bir görüntü yaradır. Bürclərin və qala divarlarının hündürlüyü 8 ilə 22 metr arasında dəyişir. Qala divarları və bürclərdəki relyeflər çox təsiredici və nəhəng bir görünüşə malikdir.

Diyarbəkir divarlarının 4 əsas giriş qapısı var. Tarixi mənbələrə görə, bu dörd qapı Mesopotamiyanın ən vacib ticarət yolu olaraq qəbul edilən Diyarbəkirdə giriş-çıxışlara üçün inşa edilmişdir. 19-cu əsrə qədər divarların qapıları günəşin doğuşu ilə açılıb, günəşin batması ilə bağlanır və bundan sonra şəhərə giriş və çıxış mümkün olmurdu. Tarixin çox vacib dövrlərinə şahidlik edərək zəmanəmizə qədər gəlmiş Diyarbəkir divarlarının 2015-ci ildə UNESCO-nun Dünya İrsi Siyahısına salınmasına qərar verilib.

Divarlar və qala özü vaxtilə Böyük Çin səddi ilə müqayisə olunsa da, 2015-ci il ərzində baş verən müharibələr nəticəsində qala divarları məscid, iki kilsə və bir çox mülki şəxsin evləri ilə birlikdə çökdü və bəzi hissələri tamamilə məhv oldu.

Diyarbəkir qalası ilk dəfə 297-ci ildə romalılar tərəfindən inşa edilib. 349-cu ildə İmperator II Konstansinin əmri ilə divarlar əhəmiyyətli dərəcədə genişləndirilib. Divarlar növbəti 1 500 il ərzində daha da genişləndirildi və ətrafdakı vulkanik qayalardan istifadə edilərək möhkəmləndirildi. Divarlarda dörd əsas qapı və 82 saat qülləsi var. Divarların hündürlüyü 33 futdan (təxminən 16-17 metr) çox, qalınlığı isə 10–16 fut (4-8 metr) dur. Divarlar Hurri, Midiya, Erməni, Roma, Sasani, Bizans, Mərvani, Əyyubi və Osmanlı dövrlərinə aid qalıqlar da daxil olmaqla müxtəlif tarixi dövrlərə aid təxminən 63 kitabəni ehtiva edir.

Tarixi Diyarbəkir muzeyi

Qalanın yanında yerləşən Diyarbəkir muzeyi də zənginlikləri ilə doluydu. Diyarbəkir və ətraflarından daha çox Xet, Assur, Roma, Bizans, Artuklu, Akqoyunlu və Osmanlı əsərlərinin sərgiləndiyi bu muzeydə bölgədəki Neolit dövrünə aid əsərlər də sərgilənir. Muzeydəki arxeoloji və etnoqrafik əsərlərin sayı 10 mindən artıqdır. Bunlardan Bizans sarkofaqları, Roma heykəlləri, mixi yazılı Assur stelaları, Urartu saxsı və ornamentləri, Yunan, Roma və Bizans sikkələri İslamdan əvvəlki ən maraqlı əsərlərdir.

1934-cü ildə açılan muzey fəaliyyətini Ulu Məscidinin qərbində, Artuklu hökmdarı əl-Meliküs-Salih Mahmud (1201-1222) dövründə inşa edilən Sincariye (Zinciriyə) mədrəsəsində davam etdirdi, 1986-cı ildə yeni binasına köçənə qədər. İslam əsərlərinin əksəriyyətini etnoqrafik əşyalar təşkil etsə də, əlyazma kitabları, dini qeyd dəftərləri, məzar daşları, əksəriyyəti Artuqilərə aid olan zəngin sikkə kolleksiyaları, daha çox tədqiqatçılara xidmət edən Səlcuqlu daş relyefləri və terrakota qablar böyük əhəmiyyət kəsb edir. Etnoqrafik əşyalar xüsusilə Diyarbəkir bölgəsində son əsrlərdə türk mədəniyyətinə və insanların gündəlik həyatına işıq salacaq qədər zəngindir.

Diyarbəkir Muzeyi bağçasında min illik qədim tarixə, mədəniyyətə və sivilizasiyalara istinad edən heykəltəraş Prof. Festival çərçivəsində açıq sahədə Süleyman Saim Tekcan, Mert Ege Köse, Bilal Hakan Karakaya və Nermin Ülkerin şəhər heykəlləri sərgilənir. Xüsusən də Aşşur padşahlarının saraylarını bəzəyən divar relyeflərində döyüş səhnələrində, qələbə şənliklərində, döyüş arabaları ilə yürüşlərdə və ov səhnələrində at təsvirlərinə tez-tez rast gəlmək mümkündür. Müxtəlif bölgələrdən, xüsusilə Assur krallığında fəth edilənlərdən əldə edilən qiymətli qənimətlər arasında çoxlu müxtəlif cins atların da adı çəkilir. Diyarbəkir Muzey bağçasında nümayiş etdirilən əsərlər bu qədim diyarların qədim mədəniyyətlərinə hörmətlə Diyabəkirlilərə təqdim olunub.

Mar Petyun Keldani Kilsəsi

Sur Mədəniyyət Yolu üzərindəki digər mühüm məkan Diyarbəkirin mərkəzi Sur rayonunda yerləşən və 17-ci əsrdə inşa edilən Mar Petyun Keldani Kilsəsidir. 2015-2016-cı illərdə Diyarbəkir vilayətinin Sur rayonunda baş verən terror aktları nəticəsində böyük ziyan görən və yararsız hala düşən kilsə 01.11.2018-ci il tarixində bərpa və yenidən qurulmağa başlanaraq bir neçə ay əvvəl yenidən ibadət üçün açılıb. 7 ildən sonra yenidən ibadətə hazır olan Keldani Katolik Kilsəsi “Fərq Yaradan Qadınlar Foto Sərgisi”nə ev sahibliyi edir. Türkiyənin Jokey Klubu tərəfindən hazırlanan sərgi kişilərin üstünlük təşkil etdiyi sektorlarda qadınların məşğulluğu haqqında məlumatlılığı artırmaq məqsədi daşıyır və uğurları ilə seçilən qadınlara diqqət yetirir.

Mar Petyun Keldani kilsəsinin yanında Surp Qiraqos Kilsəsi yerləşir. Xatırladaq ki, 1980-ci ildən sonra sahibsiz və baxımsız qalan kilsə İstanbulda yaşayan ermənilər tərəfindən qurulan Surp Qiraqos Kilsəsi Vəqfinin topladığı yardımlarla yenidən restavrasiya edilib. 2.5 milyon ABŞ dolları dəyərindəki xərclərin 70 faizini erməni vəqfi, 30 faizini isə Diyarbəkir Bələdiyyəsi çəkib.

Kilsənin bələdçisi bizimlə söhbətində qeyd edib ki, Diyarbəkirdə yaşayan ermənilərin heç biri bura ibadətə gəlmir. Əldə etdiyimiz məlumata görə, 1 milyon 800 min əhalisi olan Diyarbəkirdə cəmi 20-25 erməni yaşayır.

Yalnız ayda bir dəfə İstanbuldan gələn 2-3 erməni keşişi burada dini ayin keçirir. Maraq üçün ayinlərdə yerli insanlar da qatılırlar. Kilsə ermənilərin üzünə həsrət qalsa da Türkiyə dövləti tərəfindən qorunur və insanların üzünə açıqdır. Hərdən insanlar bura yalnız turist kimi gəlirlər.

3-cü əsrin yadigarı – Məryəm ana kilsəsi

Bu kilsə 3-cü əsrə aiddir. Vaxt keçdikcə bir çox təmirə məruz qalmış, Bizans dövrünə aid qurbangahı və Roma üslublu qapısı maraqlıdır. Kilsədə bəzi müqəddəslərin məzarları var. Diyarbəkirdəki ən gözəl Asur Qədim Yakubi Təriqəti kilsəsidir.

3-cü əsrdə tikildiyi təxmin edilən kilsə pravoslav assuriyalılara aiddir. Bina kompleksində cəmi 14 kitabə var ki, bunlar da tikililərin təmir və əlavələrinin yazılarıdır. Bu kitabələrdən ən qədimi 1533-cü ilə aiddir və binanın təmir olunduğu yazılır. Bina eramızdan əvvəl 1648 və 1297-ci illərdə yanğın, 1533-cü ildə təmir, 1689-cu ildə apsis hissəsi, 693-cü ildə Mor Yakup bölməsi, 1719, 1850, 1881 və 1914-cü illərdə təmir və təmirə əlavə olaraq əlavələr edilib. Kilsə 2004-2005-ci illərdə aparılan bərpa ilə indiki formasını alıb.

Asurlar dövründən Zerzevan qalası

Diyarbəkirlə Mardin arasında, Çınar mahalının Dəmirölçək məhəlləsi sərhədləri daxilində yerləşən tarixi tikili və hərbi qəsəbədir.

Roma İmperiyası dövründə sərhəd qarnizonu kimi istifadə edilib. Diyarbəkirdə Şərqi Roma dövrünə aid ən əhəmiyyətli əsərlərdən biri hesab edilən qala, 2020-ci ildə Dünya İrsi İlkin Siyahısına daxil edilib.

Diyarbəkir-Mardin yolunun qırx beşinci kilometrliyində, yoldan 124 metr hündürlükdə qayalı təpənin üstündə yerləşir. Qalada 2014-cü ildə başlayan qazıntılar nəticəsində 12 metr hündürlüyündə, 1200 metr uzunluğunda şəhər divarının xarabalıqları, 22 metr hündürlüyündə gözətçi qülləsi, kilsə, saray, iqamətgah, qaya məzarları , hamam, taxıl və silah anbarları və 54 su çəni aşkar edilib. 2017-ci ildə Diyarbəkir tərəfdə tapılan Mitra Məbədi bu gün qalanın ən maraqlı quruluşudur.

İlk tikildiyi dövr dəqiq olmasa da, Asurlar dövründə Zerzevanda Kinabu adlı bir qala olduğu iddia edilir. Zerzevan qalasının qədim adı çox güman ki, Samaçıdır.
Qazıntılar zamanı aşkar edilmiş mövcud memarlıq xarabalıqları və tapıntılar ərazinin e.ə. 3-cü əsrdə istifadə edilib; 639-cu ildə İslam ordularının gəlişinə qədər öz əhəmiyyətini qoruduğunu göstərir. Yaşayış məntəqəsinin divarları və tikililəri böyük ehtimalla I Anastasios və I Yustinian dövründə təmir edilib, bəzi tikililər yenidən qurularaq indiki vəziyyətinə gətirilib.
Qaladakı məskunlaşma yerinin təkcə əsgərlərin qaldığı yer deyil, həm də sularla zəngin vadidə əkinçiliklə məşğul olan insanların məskunlaşdığı və sığındığı yer olduğundan dinc əhalinin də yaşadığı yer olduğu düşünülür. Bütün vadiyə baxan qədim ticarət yolunda strateji Roma sərhəd qarnizonu olaraq, bir çox Roma-Sasani mübarizəsinin şahidi olub.

Qalada qazıntılara ilk olaraq 2014-cü ildə Mədəniyyət və Turizm Nazirliyi, Mədəni İrs və Muzeylər Baş İdarəsinin icazəsi ilə başlanılıb. Qəsəbədə qazıntılar zamanı üzə çıxarılan, qazıntılara qədər məlum olmayan müşahidə-müdafiə qülləsi, şəhər divarları, Mitra, yeraltı sığınacaq, kilsə, hərbi-mülki yaşayış yerləri, yeraltı ibadət yeri, qurbangahlar, qaya məzarları və su kanalları kimi tikililər , milli və beynəlxalq marağa səbəb olmuş və turistlərin ziyarət etdiyi məkana çevrilib.

Uzun şəhər divarında müəyyən fasilələrlə yerləşdirilən 10 qala və 2 qüllə var. Qəsəbənin cənubundakı üçmərtəbəli iri bürcün ilkin hündürlüyü 21 m olduğu halda, onun 19,2 m-ə qədəri qorunub saxlanılıb. Divarların kənarında çanaqlar, karxanalar və nekropol təklif edən su kanalları var.

Dəclə çayı üzərində Ongözlü körpü

Dəclə körpüsü Diyarbəkirin Sur rayonunda Dəclə çayı üzərində yerləşən tarixi körpüdür. On aşırımlı olduğu üçün yerli əhali tərəfindən Ongözlü körpü kimi tanınsa da, köhnə Silvan yolunun üzərində yerləşdiyi üçün bəzi mənbələrdə Silvan körpüsü kimi də xatırlanır. Şəhər mərkəzindən 3 kilometr aralıdadır və Diyarbəkirdən gələn və Mardinə (köhnə Mardin yolu) davam edən və daha sonra şərqə doğru budaqlanan ikinci dərəcəli yolun qovşağında, şəhər mərkəzini şəhər mərkəzinə birləşdirən nöqtədə yerləşir. Körpünün ilk tikilmə tarixi ilə bağlı müxtəlif fikirlər var. Bu fikirlərdən bəziləri qədim zamanlarda körpünün indiki yerində bir körpünün də olduğunu iddia edir. Qismən və ya tamamilə dağıdıldığı və bir neçə dəfə yenidən inşa edildiyi düşünülən körpünün ən son və dəqiq tikilmə tarixini körpünün üzərindəki kitabədən görmək olar. Yazılanlara görə 1065-ci ildə Mərvanilər dövründə tikilib.

Dəclə körpüsü Diyarbəkirdəki Mardin Qapısı xaricində, şəhərdən 3 kilometr cənubda yerləşir. Körpünün cənub fasadındakı tağlar və məhəccər arasında yerləşən iki sətirli nəbati kufi kitabəsindən onun Übeyd adlı memar tərəfindən 457 (1064-65) ildə Kadı Ebü’l-Həsən Əbdülvahid tərəfindən inşa edildiyi anlaşılır. Lakin tədqiqatçılar bu yazının təmir yazısı olması ilə razılaşır və əsərin çox daha əvvəllər edildiyini qəbul edirlər.

Memarı məlum olmayan Hz. Süleyman Məscidi

Həzrət Süleyman məscidi, Nəsiriyə məscidi, Məşhəd məscidi, Murtaza Paşa məscidi və Kale məscidi kimi bir çox adla tanınır. Minarəsindəki kitabələrdən də anlaşıldığı kimi, 1155-1160-cı illərdə Nisanoğlu Ebul Kasım tərəfindən tikilib. Məscidin yanında Osmanlı dövründə tikilmiş Məşhəd yerləşir və burada Diyarbəkirin ərəblər tərəfindən tutulması zamanı şəhid olan Halid Bin Vəlidin oğlu Süleyman və digər səhabələri dəfn olunur. Səhabələrin burada olması buranı ziyarətgah edib. 27 sahabənin hamısı burada dəfn olunmayıb, başqa məscidlərdə dəfn olunanlar var. Bina keçmişdən bu günə qədər əhəmiyyətini qoruyub saxlayır və ziyarət yeri olaraq qalmaqdadır. Binanın memarı məlum deyil.

Məscid şimal-cənub istiqamətində düzbucaqlı sahəni əhatə edir. Şimaldakı sonuncu camaat yerindən hərimə çıxış var. Məscidin daxili hissəsində bəzək elementləri yalnız mehrab taxçası və tavandakı əl işi bəzəklərlə məhdudlaşır, bəzək elementləri isə daş kimi görünür. Məscidin şimal-şərqində kvadrat formalı minarə vardır. Minarənin gövdəsi silisium xətləri ilə beş hissəyə bölünüb. Əhəngdaşı üzərində sülüs xətti ilə yazılmış kitabələrdə hərflər arasındakı boşluqlar Rumi və palmetlərlə işlənmiş əyri budaqlarla canlandırılıb. Minarənin şərqində yerləşən kitabə cənubdakı kitabədən daha güclü vəziyyətdədir…

* * *

P.S. Təbii ki, 3 gün ərzində zəngin tarixi-mədəni irsə və yeni sənət üfüqlərinə malik Diyarbəkirin hər yeri ilə tanış olmaq mümkün deyil. Bunun üçün aylar lazımdır. Diyarbəkir nə qədər zəngin tarixə malikdirsə, yerli əhalisi də bir o qədər mehriban, səmimi və qonaqpərvərdir. Şəhərdə şöx gözəl əhval-ruhiyyə var, insanların üzləri gülür. Diyarbəkirə gələn hər bir turist şəhər barədə ancaq xoş sözlər deyir. Şəhərin təmizliyinə isə söz ola bilməz. Diyarbəkirdə 3 gün qalmağaımıza baxmayaraq vətənə bol-bol, unudulmaz xatirələrlə qayıtdıq. Bu xatirələri bizə yaşadanlara təşəkkürümüzü bildirirk.

Cavid
Bakı-İstanbul-Diyarbəkir-Bakı