Bəy qızı olan nənəm kürsü üzərində tikilən ikimərtəbəli rayon evindən yataqxananın birotaqlı zirzəmisinə yıxılanda bir də onda özünə gəldi ki, əmim döyüşlərdə başından ağır yaralanıb, Arazdan İrana qaçıb qurtulmaq istəyərkən ərinin motaskletində qəzaya düşən böyük bibim 19 il əlil arabasında yaşayandan sonra ölüb, babam nisgilin qoynunda əbədi torpağın altına girib.
Nənəm onda ayıldı ki, ölüm onu aparmağa gəlmişdi. Hökumətin ayırdığı Masazırdakı binanın 3 otaqlı evində nəinki tək-tənha yaşayırdı, həm də qonaq qarşılayıb, qonaq yola salacaq əzimdə, gücdə, başarışıqda idi.
Bolşeviklərin qolçomaq damğasına tuş gələn ailənin ən kiçik qızı olasan, ata SSRİ müharibəsində itkin düşə, gələcək ər Leninqradın mühasirəsi zamanı don vurmuş əl və ayaq barmaqlarının hər birini itirə, doğulduğun, böyüdüyün yurdundan 20 nəfərlik ailə üzvlərinlə birgə qaçqın düşəsən, 3 uşağı olan şikəst qızına19 il zirzəmi şəraitində əl olasan, ayaq olasan, baş olasan və 83 yaşına gəlib çatasan, dözəsən, ürəyin partlamaya, ölməyəsən. Yaşayasan, yaşayasan, son gününə qədər çökməyəsən. Hələ üstəlik, nəvəni hər görəndə soruşasan: “Sənin adına saxladığım ala dananın səsini eşidirsən”. Əlbəttə “yox” cavabına məhəl qoymadan, “mən çox aydın eşidirəm, çıxanda qaça-qaça düşdük, suyunu verə bilmədim, yazıq mouladaya-mouldaya qalıb”.
Qorxmuşdum, elə bilmişdim arvad havalanıb. “Ala dana” söhbətini nə vaxt eşidirdim, Salamın “başıma gələn havadır, sümüyümə düşən hava” misrasını xatırlayırdım. Oğrun-oğrun güdürdüm ki, nənəm də əl qaldırıb otaqdan otağa süzəcək. Dərd adamı qanadlandırır axı.
Olmadı, anormal hadisələrin heç biri baş vermədi, təkcə bu arvadın hələ də yaşamasından başqa. Normal deyildi.
Nədir bu bədbəxtlər bədbəxti qadını həyatda saxlayan? Elə bilirsiz soruşmadım, lap həyasızcasına soruşdum. Sualımdan özüm də diksindim. Onun sözlərimi sakit qarşılamasına tab gətirə bilməyib, şah damarları Zəngilan yollarına, kapilyarları o yolların kənarlarındakı çinarlara bənzəyən əllərini qucaqlayıb kişi kimi ağladım. Nəvəsi kişi yaşına çatan nənə, hətta dərdin bir ucunu ürəyinə, bir ucunu beyninə çalayaraq 5 yaşınadan – 78 ildir hisslərin cərəyanını bütün nöqtələrinə keçirə-keçirə yaşayan nənə hələ sağdırsa, burada dünyanın səkkizinci möcüzəsinin tuşlandığı sirr var.
– Ölə bilmirsən? – qəfil verdim bu sualı
– Hardan bildin? – tövrünü pozmadan soruşdu
– Ala dananın səni axtara-axtara qalmasından – kinayə ilə demədim.
– Axırı ki, sən də səsini eşitdin… – sevinclə dilləndi
Ona yalan danışdım. Eşitdiyimi dedim. Niyə ölə bilmədiyinin səbəbi məlum olurdu: 91-ci ilin yay tətilinin sonunda Bakıya geri dönəndə ciddi-ciddi “ver danamı da özümlə aparım” demişdim. Nənəm heyvanın heç olmasa iki il böyüməsinin vacib olduğunu bildirmişdi.
Masazırdakı Zəngilan söhbətimizin nidasını özü qoydu:
-… Ölmək olmaz. Gedəcəm, qayıdacağıq. Yox, havalanmamışam. Bütün dərdlərimin mələrtisini ala dananın moultusu batırıb həmişə. O səs məni ölməyə qoymur. Nənələr nəvələrinə borclu qalanda ölüm utandığından ölüb yerə girir, bala.
Nənəm gecələr yatmağa qorxardı ki, birdən durmaz, Zəngilan yox, Mehdiabad qəbiristanlığında dəfn olunar. Yenə Salam: “Tutdum yıxılmağa qorxduğum yerdən”. Yer aralandı, mələk arvadı götürüb apardı. Mələyə bax, Zəngilanın qayıdacağına inanmadı. Mələyə bax, nənəmə uduzdu. Nənəm geri dönəcəyinə əmin idi. Bir xəbəri buraxmazdı. Deyirdi: “Bala, əgər bir məmləkətin padşahnın sözünün əvvəli də Qarabağ, ortası, sonu da Qarabağdırsa kainat bu mesajı özümüzə qaytaracaq. Bircə ölüm ermənilik etməyə…
Etdi. Ölüm oluma uduzdu. Mələklərin əli üzündə qaldı. 20 oktyabr 2020-ci il. Mehdiabad qəbiristanlığındakı Səttarova Simuzərlə, Səttarov Əlinin bir baş daşına bağlı qoşa qəbrindən ətrafa nur səpilir. Nənəm başında örpək, əynində həyət yaxalığı, ayağında qaloş, əlində tut ağacının şivi qarşısına ala dananı salıb tələsə-tələsə doqqaza yaxınlaşır. Məni görüb verəcəyim sualı gözlərimdən oxuyur:
– Hə, tələsirəm ay bala, Prezident rayona gəlib, raykomun qarşısında camaatla görüşür. Gedib boynunu qucaqlayıb əllərindən öpəcəm. Deyəcəm ki, böyük insan, sən mələkdən güclü çıxdın. Məni nəvəmin xəcalətindən qurtardın. Bu gündə ora gedə bilmərəm. Təşər paltarım var, özüm tikmişdim, rəngi al olduğuna görə “qaçqına qırmızı yaraşmaz” deyib heç geyinmədim.
– Təzə ayaqqabın var? – qaloşa işarə ilə dedim.
– Var, var. Qaçqınlıqda əminin toyu oldu, bircə dəfə ora geyindim, heç ürəyimcə olmadı, ayağımı bərbad günə qoydu, neçə gün axsadım – cavabını verdi.
Nə axsamaq, bəstəboy arvad uça-uça raykoma doğru sürət götürmüşdü. Qırmızı paltarda, qara ayaqqabıda, ağ örpəkdə bəstəboy qadın. Prezident bu cazibəyə özü yaxınlaşdı. Nənəmin onun əlindən öpməsinə imkan verməyib, özü arvadın başından öpdü.
Bu da Azərbaycan Prezidentinin növbəti möcüzə davranışı. Nənəmin təşəkküründən öncə özü arvada minnətdarlıq edərək dedi:
– O dünyada belə, Zəngilann işğaldan azad ediləcəyinə inandığınıza, o günü gözlədiyinizə görə Azərbaycan analarının simasında Sizin sevginizə əhsən!
Simuzər arvad çöhrəsində təbəssüm, gözlərindən gildir-gildir yaş axıdırdı.
Ceyhun Musaoğlu