Cənubi Qafqazda sülhün, sabitliyin və təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsi üzrə atılacaq addımların sürətlənməsi baxımdan Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, Rusiya Prezidenti Vladimir Putin və Ermənistanın Baş naziri Nikol Paşinyan arasında oktyabrın 31-də keçirilən Soçi görüşü və imzalanan üçtərfli Bəyanat çox önəmlidir. Müsbət haldır ki, Soçidə imzalanan üçtərfəli Bəyanatda Azərbaycanla Ermənistan arasında vətəndaş cəmiyyətinin və dini liderlərin, eləcə də “etimadı möhkəmlətmək məqsədilə üçtərəfli parlamentlərarası əlaqələrin cəlb edilməsi üçün müsbət ab-hava formalaşmasının vacibliyi” məsələləri də müzakirə edilərək real işlərin görülməsi qərarı verilib. Ümumiyyətlə, Soçi görüşləri Azərbaycan, Rusiya və Ermənistan liderləri arasında 10 noyabr 2020-ci il, 11 yanvar və 26 noyabr 2021-ci il tarixli üçtərəfli sazişlərin icrası baxımdan mühüm əhəmiyyət kəsb edir.
Azərbaycan hər zaman Bəyanatların kağız üzərində qalmasının deyil, real addımların atılmasının tərəfdarıdır. Oktyabrın 31-də hələ üçtərfli Bəyanat imzalanmamışdan əvvəl Prezident İlham Əliyev rusiyalı həmkarı ilə ikitərəfli görüşdə Ermənistan-Azərbaycan münasibətlərinin normallaşmasında hərəkət etməyin vaxtının çatdığını qeyd etmişdi: “İki il bundan əvvəl imzalanmış üçtərəfli Bəyannamə çoxillik münaqişəyə son qoydu. İndi Azərbaycan ilə Ermənistan arasında münasibətlərin normallaşması istiqamətində danışmaq və hərəkət etmək vaxtı yetişib”.
Əlbəttə ki, Azərbaycanla Ermənistan arasında sülh müqaviləsinin bağlanmasında Rusiyanın vasitəçiliyi vacib faktordur. Bəyanatda da bu məsələ öz əksini tapıb: “Regionda davamlı və uzunmüddətli sülhə nail olmaq məqsədilə Azərbaycan Respublikası ilə Ermənistan Respublikası arasında sülh müqaviləsinin bağlanmasına hazırlıq işləri fəal aparılmalıdır. Mövcud işlənilən təkliflər əsasında məqbul həll yollarının axtarışı davam olunmalıdır və Rusiya Federasiyası buna hər vasitə ilə kömək göstərəcək”. Rusiya rəsmiləri tərəfindən bu dəstəklə bağlı zaman-zaman bəyanatlar verilib. Üçtərəfli danışıqlardan sonra keçirilən mətbuat konfransında da Rusiya Prezidenti Vladimir Putin vurğulayıb ki, Rusiya Federasiyası Ermənistan və Azərbaycan arasında yekun nizamlanmaya nail olmaq üçün hər şeyi edəcək. Fikrimizcə, Rusiyanın regionda dialoqun davam etdirilməsi və münaqişəyə son qoyulması üçün Ermənistan və Azərbaycanla təmasda olması sülh sazişinin imzalanmasının vaxtını tezləşdirə bilər. Soçidə Prezident İlham Əliyev ilə Rusiya Prezidenti Vladimir Putin arasında keçirilmiş ikitərəfli görüş də bu baxımdan önəmlidir. Cənab Prezident ikitərəfli görüşlərin əhəmiyyətini xüsusi qeyd edib: “Dövlət başçılarının intensiv görüşləri ikitərəfli münasibətləri kifayət qədər ətraflı müzakirə etmək və bu münasibətlərdə müsbət dinamikanı artırmaq imkanı yaradır”.
Üçtərəfli Bəyanatda əksini tapan müddəaların Azərbaycanın maraqlarına uyğun olması Paşinyanı qıcıqlandırıb. Buna görə də Soçidə Paşinyan bəzi pozuculuq cəhdlərinə əl atıb. Hərçənd, onun bu addımları baş tutmayıb. Belə ki, görüşün gedişində Nikol Paşinyan bəzi iddialarla çıxış edib. O çalışıb ki, üçtərəfli Bəyanata 2021-ci ilin may ayından əvvəlki status-kvonun bərpa olunması qeyd olunsun. Bununla yanaşı, Qarabağdakı Rusiya sülhməramlılarının mandatının uzadılması təklif ilə çıxış edib. Bütün təklifləri rədd edildiyindən, görüşün yekunlarına dair sənədin qəbul olunmasının bloklanmasına da cəhd göstərib. Lakin onun bütün cəhdləri nəticəsiz qalıb. Hazırda Qarabağdakı erməni tör-töküntülərinə hansısa statusun verilməsi tələbilə bir sıra Qərb dövlətləri Azərbaycana beynəlxalq təzyiqləri artmaqdadır. Bəyanatda Qarabağ və status-kvo ilə bağlı bir kəlmənin belə, olmaması Azərbaycanın diplomatik uğurudur. Sənəddə Azərbaycan və Ermənistan arasında bütün problemli məsələlərin həlli yalnız BMT Nizamnaməsi və 1991-ci il Almatı Bəyannaməsinə söykənir. Ən əsası bəyanatda tərəflərin bir-birinin “suverenliyin, ərazi bütövlüyünün və sərhədlərin toxunulmazlığının qarşılıqlı tanınması əsasında müzakirə və həll etmək barədə razılığa” gəlinib.
Bu gün Azərbaycan heç də asan olmayan diplomatik cəbhədə də mübarizə aparır. Soşidə imzalanan üçtərəfli Bəyanat ərazi bütövlüyümüzün hüquqi müstəvidə həll istiqamətində Azərbaycanın diplomatik cəbhədə növbəti qələbəsidir.
Rüstəmova Aybəniz Vilayət qızı, Avrasiya Universitetinin Humanitar fənlər və regionşünaslıq kafedrasının müdiri, tarix üzrə fəlsəfə doktoru, dosent